Hadislerin Sayısı:

Günümüzde hadislere güveni sarsan bir diğer iddia, hadis sayısının yüz binlerce olması, hadis kitabı sahiplerinin bu büyük sayıda hadisten ancak ufak bir kısmını kitaplarına almaları, dolayısıyla geri kalan büyük çoğunluğun güvenilir olmadığı şeklindedir. Art niyet yoksa tamamen cehaletten kaynaklanan bu iddianın konunun yabancısı olanların zihnini karıştırdığı ve hadislerin sıhhati hakkında şüphe uyandırdığı bir gerçektir. Peki nasıl yüzbinlerce hadis olabilir? Bu yüksek rakamın izahı nedir ve bunların çoğu uydurma mıdır?

Hadislerin sayısını açıklayan bir takım faktörler vardır. Bunların arasında 3 tane en önemli faktör şunlardır:

1)      Bunlardan ilki ve en önemlisi aynı hadis metninin tüm farklı rivayetlerinin (geliş yollarının) ayrı bir hadis sayılmasıdır. Bunun sebebi, bir hadisin yapı olarak sened-metin ikilisinden oluşmasıdır; yani, metin aynı da olsa 10 farklı sened varsa toplamda 10 hadisten yani 10 sened-metin çiftinden söz edilir. Peki aynı hadisin 10 farklı senedi nasıl olur? Sened sayısı her nesilde geometrik olarak artar. Bir örnekle açıklayacak olursak, Sevgili Peygamberimiz’in (sav) bir sözünü 3 sahabi dinler; bu 3 sahabiden her biri 3 tabiîye bu hadisi aktarır; her tabiî 3 tane kendi talebesine aktarır. Bu durumda, aynı hadisin sahabe neslinde (tabakasında) 3 senedi (geliş yolu) varken, tabiîn neslinde 9 senedi, sonraki nesilde 27 senedi olur. Görüldüğü üzere, aynı hadis metni 3 nesil içinde her biri ayrı bir hadis sayılan neredeyse 30 farklı tarik/sened/rivayete ulaşır.

2)      Hadis sayısını artıran ikinci faktör, Peygamber Efendimiz’in (sav) sözleriyle beraber fiillerinin de hadis sayılmasıdır. Yani, sahabenin, Efendimizin davranışlarını her nakletmesi ayrı bir fiilî hadis sayılmaktadır. Dolayısıyla hadis kitaplarındaki her hadis Resulullah’ın sözü değildir.

3)      Hadis sayısını artıran üçüncü önemli faktör, sahabe ve tabiîn sözlerinin de mevkuf hadis ismiyle hadisler arasında sayılmasıdır. Mesela, Muvatta’daki yaklaşık 2000 hadisin yarısı bizzat Efendimiz’e ait hadisler iken diğer yarısı mevkuf hadis denilen sahabe ve tabiîn sözleridir.

Bu bilgiler ışığında, örneğin İmam Buhari’nin zamanında 600,000 hadisten söz ediliyorsa şöyle bir değerlendirme yapabiliriz. İmam Buhari ile Resulullah (sav) arasında 3 nesil (sahabe, tabiîn, tebe-i tabiîn) vardır çünkü Sahih Buhari’de üç ravili 20 küsür sened olduğunu biliyoruz. 1. maddedeki geometrik artışı dikkate alarak ortalama her hadisin 20 farklı rivayeti olduğunu farz edersek 600,000 /20 = 30,000 farklı hadis metni elde ederiz. Bunların yarısının da sahabe sözü ve Peygamberimiz’in fiilî hadisleri olduğunu farz edersek yaklaşık 15,000 farklı kavlî hadis elde ederiz. Kaba hesabımız sonucu görüldüğü üzere bu da gayet makul bir rakamdır.

İmam Buhari kitabına aldığı hadisleri seçerken demek ki bir hadisin 20 farklı rivayetinden en sahih gördüğü 2 tanesini almakla yetiniyor. Bu demek değildir ki kalan 18 rivayet çok zayıftır. Aralarında birkaç tane zayıf /hatalı rivayet olsa da kalanları aynı metnin farklı rivayetleri olduğu için bu kadar çok mükerrer (tekrar eden) hadisi bir kitaba almanın elbette bir manası yoktur.

 Özetlemek gerekirse, her yeni nesilde hadislerin sayısı geometrik arttığından dolayı 3 nesil sonra yüzbinlerle ifade edilen rakamlara ulaşılması gayet normaldir. Her hadisçi de bir hadisin 20 farklı rivayetinden sadece birkaç tanesini almakla yetinmiştir. Bu, geriye kalanların uydurma yahut çok zayıf olduğu anlamına gelmez.

Prof. Dr. Mustafa Karataş, Hadislerin Sayısı

Prof. Dr. Mustafa Karataş, Hadis Sayım metotlarının Hadislerin Sayısına Etkisi